Vai trò của nội tiết tố trong quá trình mang thai

Giai đoạn đầu của quá trình mang thai

Sau khi thụ thai, phôi thai mới được hình thành và gửi “tín hiệu” về sự có mặt của mình đến người mẹ. Cơ thể người mẹ bắt đầu thích nghi với việc mang thai. Từ khi trứng được thụ tinh sẽ đi xuyên qua bộ phận sinh dục nữ, đến ngày thứ 6 sẽ làm tổ trong tử cung người mẹ. Khi đó, cơ thể mẹ sẽ giải phóng ra một loại nội tiết tố gọi là human chorionic gonadotrophin. Nội tiết tố này có mặt trong vòng tuần hoàn của cơ thể mẹ, để cơ thể đó chấp nhận phôi thai và hỗ trợ quá trình mang thai.

Nội tiết tố human chorionic gonadotronphin có thể tìm thấy trong cơ thể người mẹ chỉ sau khi trứng được thụ tinh từ 7-9 ngày và đó được coi như là một dấu hiệu để kiểm tra chính xác việc bạn đã mang thai. Chính nội tiết tố này gây nên hiện tượng đi tiểu khá thường xuyên ở phụ nữ mang thai trong tam cá nguyệt đầu tiên. Nguyên nhân là do khi nội tiết tố này tăng cao làm cho lượng máu chảy tới vùng xương chậu và thận nhiều hơn khiến cho cơ quan này lọc chất thải nhanh hơn so với trước. Human chorionic gonadotronphin qua máu của người mẹ truyền đến buồng trứng điều chỉnh các nội tiết tố có lợi cho quá trình mang thai như oestrogen và progesterone.

Vai trò của progesterone và oestrogen trong quá trình mang thai

Đây là hai nội tiết tố cần có trong suốt quá trình mang thai và tăng lên khi gần tới ngày sinh nở. Trong những tuần đầu tiên của thai kỳ, progestrogen được sinh ra từ tế bào hoàng thể (tuyến nội tiết tạm thời của buồng trứng) là đủ để có thể duy trì sự tồn tại cho phôi thai. Trong giai đoạn đầu, progestrogen có rất nhiều chức năng khác nhau cho sự phát triển của thai nhi bao gồm:

Giúp làm tăng lượng máu tới tử cung bằng cách kích thích sự lớn lên của các mạch máu xung quanh tử cung.

Kích thích các tuyến trong niêm mạc tử cung (nội mạc tử cung) để cung cấp chất dinh dưỡng duy trì sự phát triển cho phôi thai.

Kích thích nội mạc tử cung phát triển dày hơn, tạo ra các màng, một bộ phận duy nhất hỗ trợ cấy ghép vào nhau thai và và giúp phôi thai bám chắc vào thành tử cung.

Hỗ trợ sự hình thành nhau thai.

Nhau thai hình thành và phát triển sẽ tăng khả năng sinh ra các nội tiết tố. Các tế bào hình thành nhau thai (được gọi là các lá nuôi phôi), có khả năng chuyển cholesterol từ máu mẹ thành nội tiết tố progesterone. Khoảng giữa tuần thứ 6-9 của thai kỳ, nhau thai bắt đầu thay buồng trứng sản sinh ra progesterone. Cũng giống như trong tam cá nguyệt thứ nhất, trong tam cá nguyệt thứ 2 cho đến khi sinh progesterone cũng có nhiều vai trò khác nhau bao gồm:

Rất quan trọng cho sự phát triển bình thường của thai nhi.

Ngăn ngừa các cơn cơ tử cung sớm cho đến khi bắt đầu chuyển dạ.

Ngăn chặn sự tiết sữa non cho đến khi sinh.

Làm chắc khỏe vùng cơ xung quanh xương chậu để chuẩn bị sẵn sàng cho việc sinh nở.

Mặc dù progesterone tồn tại suốt quá trình mang thai nhưng không thể phủ nhận vai trò của nội tiết tố oestrogen. Nhiều chức năng progesterone có thể thực hiện được là nhờ có oestrogen và thực tế cho thấy việc sản sinh ra progesterone từ nhau thai cần có sự kích thích của oestrogen. Oestrogen được hình thành từ tế bào hoàng thể của buồng trứng và sau đó là gan và các tuyến thượng thận của thai nhi sẽ có vai trò sản sinh ra nội tiết tố oestriol (một loại nội tiết tố quyết định đến sự thai nhi phát triển bình thường của thai nhi). Nội tiết tố này sẽ đi qua nhau thai và chuyển thành một dạng khác của oestrogens. Oestrogen cũng tăng lên ổn định cho đến khi sinh nở và nó có rất nhiều vai trò bao gồm:

Duy trì, điều khiển và kích thích sự sản sinh ra các nội tiết tố thai kỳ khác.

Cần thiết cho sự phát triển bình thường của nhiều bộ phận quan trọng của thai nhi như phổi, gan và thận.

Kích thích sự phát triển của nhau thai.

Thúc đẩy sự lớn lên của các mô xung quanh vú (cùng với progesterone) để chuẩn bị sẵn sàng cho việc cho con bú sau này.

Tác dụng phụ của các nội tiết tố trong quá trình mang thai

Lượng lớn các nội tiết tố progesterone và oestrogen đóng vai trò quan trọng để có một thai kỳ khỏe mạnh. Tuy nhiên, chúng cũng có những tác dụng không mong muốn đến thai phụ, đặc biệt là tác động đến não bộ. Chúng  ảnh hưởng đến sự thay đổi tâm trạng của người mẹ cho đến khi họ thích nghi được với lượng lớn nội tiết tố này trong cơ thể. Phần lớn phụ nữ mang thai đều trải qua trạng thái ốm nghén vào giai đoạn đầu của thai kỳ, hiện tượng này có thể đẫn đến các triệu trứng buồn nôn. Nguyên nhân chính xác của việc ốm nghén chưa được xác định rõ nhưng có thể do sự tăng nhanh đồng thời hai loại nội tiết tố oestrogen và progesterone hoặc do sự giảm các nội tiết tố về tuyến giáp, cũng có thể là sự kết hợp của tất cả những thay đổi về nội tiết tố trong cơ thể. Tình trạng ốm nghén thường bắt đầu từ tuần thứ 5-6 của thai kỳ và kết thúc khi bước sang tuần thứ 12-16. Mặc dù có một số thai phụ ốm nghén suốt quá trình mang thai.

Nhiều phụ nữ cũng bị đau, có cảm giác khó chịu ở vùng thắt lưng và xương chậu trong tam cá nguyệt đầu tiên. Nguyên nhân là do một loại nội tiết tố có tên relaxin. Có thể phát hiện thấy loại nội tiết tố này khi bước vào tuần thai 7-10 và nó được sinh ra trong suốt thai kỳ. Loại nội tiết tố này giúp thư giãn các cơ bắp, khớp và dây chằng của người mẹ để thích nghi với việc thai nhi đang lớn dần lên. Tác động của nội tiết tố này chủ yếu tập trung quanh vùng xương chậu, làm mềm các khớp xương chậu, do đó gây cảm giác đau các vùng bên cạnh. Các khớp xương chậu trở nên mềm hơn có thể khiến một số phụ nữ cảm thấy khó khăn hơn để giữ thăng bằng. Ngoài ra, thai phụ có thể bị táo bón do relaxin làm giảm sự chuyển động của ruột kết hợp với sự phát triển của thai nhi.

Mặc dù bạn cảm thấy khó chịu, nhưng những tác dụng phụ do các nội tiết tố gây ra sẽ giảm đi đáng kể khi kết thúc tam cá nguyệt thứ nhất.

Nội tiết tố và quá trình chuyển dạ

Các yếu tố dẫn đến bắt đầu quá trình chuyển dạ cho đến nay gần như vẫn chưa được biết. Để đón bé chào đời cần phải có hai điều kiện: xuất hiện các cơn co tử cung, thành bụng cùng với cổ tử cung cần được làm mềm cho phép đẩy thai nhi ra ngoài.

Trong giai đoạn này, nội tiết tố oxytocin lại đóng một vai trò đặc biệt quan trọng. Đây còn được gọi là nội tiết tố tình yêu bởi nó có liên quan đến cảm xúc và bản năng làm mẹ. Ngoài ra, còn có một loại nội tiết tố khác cũng được sinh ra trong quá trình chuyển dạ đó là prolactin. Nếu quá trình sinh nở cần sự can thiệp của các loại thuốc kích sinh, nội tiết tố oxytocin hoặc oxytocin tổng hợp sẽ có nhiệm vụ khởi động quá trình này. Oxytoxin giúp các cơn co tử cung xảy ra mạnh hơn, tần suất nhanh hơn và không ảnh hưởng gì đến hai loại nội tiết tố progesterone và oestrogen.

 Cổ tử cung cần mở khoảng 10cm thì thai nhi mới có thể lọt qua. Oxytocin cùng với một số nội tiết tố khác kích thích cổ tử cung mềm ra và mở tối đa trong quá trình sinh nở. Oxytocin cùng với một lượng lớn oestrogen kích thích sản sinh ra một nhóm các nội tiết tố được gọi là prostaglandins, có vai trò quan trọng làm mềm cổ tử cung, để có thể mở với kích cỡ tối đa trong quá trình sinh nở. Một lượng nội tiết tố relaxin cũng giúp đẩy nhanh quá trình chuyển dạ. Tất cả những trợ giúp từ các nội tiết tố khiến cổ tử cung dài da, mềm hơn đồng thời cũng mở rộng vùng xương chậu, giúp thai nhi chào đời nhanh hơn.

Khi các cơn co xuất hiện càng nhiều, các nội tiết tố có chức năng giảm đau tự nhiên cũng được sinh ra. Loại nội tiết tố này được biết đến với cái tên beta-endorphins, có chức năng giống như morphine kích thích lên não bộ làm giảm các cơn đau. Đồng thời người mẹ cũng có cảm giác hào hứng và hạnh phúc. Khi đứa trẻ sắp chào đời, cơ thể người mẹ giải phóng ra một lượng lớn adrenaline và noradrenaline (còn được gọi là nội tiết tố chiến đấu hay bỏ cuộc). Một lượng lớn các nội tiết tố tăng đột ngột vào đúng thời điểm trước khi sinh, giúp người mẹ có đầy đủ năng lượng, với các cơn co tử cung dồn dập giúp đẩy thai nhi ra bên ngoài.

Các nội tiết tố sinh ra sau quá trình sinh nở

Khi em bé chào đời, nội tiết tố oxytocin vẫn tiếp tục được sinh ra, giúp hạn chế lượng máu dồn đến cổ tử cung, giảm thiểu nguy cơ bị chảy máu, hỗ trợ việc đẩy nhau thai ra ngoài. Đồng thời lượng máu có chứa nội tiết tố oxytocin và prolactin thường rất cao, giúp tạo sự gắn bó chặt chẽ giữa mẹ và em bé sơ sinh vừa mới chào đời. Việc tiếp xúc da giữa mẹ và em bé cùng các giao cảm bằng mắt cũng kích thích việc tiếp tục sinh ra hai loại nội tiết tố này. Rất nhiều bà mẹ kể rằng dù rất đau đớn sau quá trình sinh nở nhưng họ vẫn có cảm giác hưng phấn khi nhìn thấy con, đó là do sự tác động của các nội tiết tố oxytocin, prolactin và beta-endorphins.

Sau khi mang thai 4 tháng, người mẹ hoàn toàn có thể tiết sữa và cho con bú nhưng chính một lượng lớn các nội tiết tố progesterone và oestrogen đã có tác dụng ngăn cản việc này. Sau khi nhau thai được tách ra khỏi tử cung người mẹ, lượng máu có chứa progesterone và oestrogen lập tức giảm xuống, việc tiết sữa không bị cản trở và khi đó người mẹ bắt đầu cho con bú  sữa non lần đầu tiên. Trong sữa non có hàm lượng protein, khoáng chất, các loại vitamin hòa tan trong chất béo (vitamin A, K) rất tốt cho trẻ sơ sinh. Khi đứa trẻ bắt đầu hành động bú mẹ, lượng oxytocin và prolactin cũng được sinh ra từ các tuyến yên, đi vào máu người mẹ và thúc đẩy quá trình tiết sữa. Đây chính là những nội tiết tố kích thích sản sinh ra nhiều sữa, đứa trẻ càng bú nhiều sẽ càng có nhiều sữa được tiết ra để đáp ưng nhu cầu dinh dưỡng cho bé. Quá trình tiết sữa non thường kết thúc khi bé được 4 ngày tuổi.